منحنی بازدهی، نموداری است که تغییرات بازدهی اوراق قرضه را با توجه به سررسیدهای مختلف به نمایش میگذارد. محور عمودی نشانگر تغییرات بازدهی و محور افقی هم نشانگر سررسید اوراق قرضه است. شیب منحنی بازدهی میتواند چشماندازی از تغییرات آتی نرخ بهره و فعالیتهای اقتصادی را در اختیار ما بگذارد. بهطورکلی سه نوع الگوی مهم در منحنی بازدهی وجود دارد که هر یک میتواند نشانگر وضعیت خاصی از انتظارات نرخ بهرهای و اقتصادی فعالین بازار اوراق قرضه باشد.
معمولاً از منحنی بازدهی به عنوان معیاری برای تعیین نرخ بهره سایر اوراق قرضه مثل اوراق وام رهنی مسکن یا نرخ بهره بانکها استفاده میشود. اما منحنی بازدهی بیشتر برای سرمایهگذاران و معامله گران بازارهای مالی اهمیت دارد. چونکه فعالین بازارهای مالی میتوانند به کمک منحنی بازدهی تغییرات احتمالی در رشد اقتصادی را پیشبینی کنند. رایج ترین منحنی بازدهی که در بازارهای مالی استفاده میشود، منحنی است که مقایسهای از بازدهی اوراق خزانهداری ۳ ماهه، ۲ ساله، ۵ ساله، ۱۰ ساله و ۳۰ ساله را ارائه میکند.
به طور خلاصه، منحنی بازدهی نرمال حالتی از منحنی است که در آن بازدهی اوراق قرضه با سررسید بلندمدت، بیشتر از بازدهی اوراق کوتاهمدت است. منحنی بازدهی معکوس یا وارون هم منحنی است که در آن بازدهی اوراق قرضه کوتاهمدت بیشتر از بازدهی اوراق قرضه بلندمدت است. نوع سوم منحنی بازدهی هم شکل هموار یا صاف الگوست. یعنی بازدهی اوراق بلندمدت و کوتاهمدت تقریباً یکسان است. معمولاً وقتی منحنی بازدهی صاف میشود، یعنی بازار منتظر تغییر اوضاع اقتصادی است.
منحنی بازدهی نرمال
وقتی منحنی بازدهی نرمال است، یعنی شیب منحنی صعودی است. یعنی بازدهی اوراق بلندمدت بیشتر از اوراق کوتاهمدت است. یعنی هر چقدر که سررسید اوراق بیشتر میشود، بازدهی متناسب با آن هم افزایش مییابد. منحنی بازدهی نرمال یا شیب صعودی منحنی بازدهی نشانگر دوره رشد اقتصادی است. در این دوره، سرمایهگذاران انتظار دارند که بازدهی اوراق قرضه بلندمدت در آینده بیشتر از این هم شود. معمولاً در چنین شرایطی بسیاری از سرمایهگذاران در صندوقهای اوراق قرضه کوتاهمدت سرمایهگذاری میکنند تا در آینده اوراق قرضه بلندمدت را به امید بازدهی بالاتر خریداری کنند.
در دورهای از اقتصاد که نرخهای بهره در حال افزایش هستند، سرمایهگذاری در اوراق قرضه بلندمدت ریسکی است. چونکه با افزایش نرخ بهره، قیمت اوراق قرضه بلندمدت کاهش مییابد و در نتیجه بازدهی این اوراق هم بالا میآید. به همین خاطر سرمایهگذاران به سمت اوراق قرضه کوتاهمدت روانه میشوند. این مسئله باعث میشود تا تقاضا برای اوراق قرضه کوتاهمدت افزایش یابد و بازدهی این اوراق پایین بیاید و شیب منحنی بازدهی تندتر شود.
منحنی بازدهی وارون
منحنی بازدهی وارون یا نزولی به این معنی است که بازدهی اوراق قرضه کوتاهمدت خیلی بیشتر از اوراق قرضه بلندمدت است. یعنی با بیشتر شدن سررسید اوراق قرضه، بازدهی اوراق پایین میآید. منحنی بازدهی وارون نشانگر دوره رکود اقتصادی است. وقتیکه سرمایهگذاران انتظار کاهش بازدهی اوراق قرضه بلندمدت را دارند، خیلی سریع با خرید اوراق قرضه بلندمدت، سعی میکنند تا بازدهی فعلی را تثبیت کنند. این مسئله باعث افزایش تقاضا برای اوراق قرضه بلندمدت میشود و بازدهی این اوراق بیشتر از گذشته کاهش مییابد و شیب نزولی منحنی بازدهی هم تشدید میشود.
منحنی بازدهی صاف
منحنی بازدهی صاف معمولاً بعد از منحنی نرمال یا وارون شکل میگیرد و نشانگر دوره گذار اقتصادی است. وقتیکه اقتصادی از وضعیت رشد اقتصادی به سمت رکود اقتصادی تغییر میکند، بازدهی اوراق قرضه بلندمدت کاهش مییابد و بازدهی اوراق قرضه کوتاهمدت هم بالا میآید و در نتیجه منحنی بازدهی صاف میشود.
زمانی که اقتصادی از وضعیت رکود به سمت بهبود و در ادامه به سمت رونق اقتصادی تغییر وضعیت میدهد، بازدهی اوراق قرضه بلندمدت افزایش مییابد (چونکه سرمایهگذاران به آینده دور خوشبین هستند) و بازدهی اوراق قرضه کوتاهمدت هم کاهش مییابد. در نتیجه منحنی بازدهی صاف میشود و بازدهی اوراق بلندمدت و کوتاهمدت تقریباً یکی میشود.